Hoe zorg je ervoor dat je kind geen pester óf prooi wordt?

Emma gaat met hangende schoudertjes naar school, blik op de grond, aarzelende stap. Als iemand tegen haar op botst zegt ze sorry. In de pauze zoekt ze een rustig hoekje van het plein. Dan begint het. Tegen het (verbale) geweld van de meute heeft ze geen verweer. Ze weet toch al dat ze dat verliest. Diep in haar zieltje is het zaadje allang gepland; dat ze er maar beter niet had kunnen zijn.

Pesten is traumatisch en legt voor de rest van je leven een loden last. Het verandert je persoonlijkheid en maakt je achterdochtig, angstig, somber, voorzichtig. Het beïnvloedt je keuzes en je levensloop. Het is niet even slikken en weer doorgaan. Tientallen jaren later zie ik deze mensen in de gespecialiseerde GGZ nog altijd worstelen met hun zelfbeeld en met een falende zelfzorg op veel vlakken.

Nieuwe gevallen van pesten

In het schooljaar 2023-2024 registreerde de inspectie in totaal 2317 nieuwe gevallen van psychisch, fysiek of seksueel geweld. Dat is 574 meer ten opzichte van het schooljaar 2021-2022. Heel goed dat allerlei instanties zoals Stichting Aanpak Straat en Schoolveiligheid (SASS) aan de alarmbel trekken. Het is natuurlijk belangrijk dat school blijft opletten en dat hulpverleners doen wat ze kunnen.

Maar, hoe komt het eigenlijk dat er meer en harder gepest wordt? Wat is er loos met het morele kompas van jongeren? In de krant stond onlangs de SASS-aanpak beschreven en een opmerkelijk feitje blijft bij mij hangen. De dader toont in het zogenoemde stopgesprek geen berouw en zou het zo weer doen. En… de ouders stonden achter deze kinderen. Dus je kind maakt iemand kapot en jij vindt dat okay.

Thuis oorzaak van pesten

Daar ligt de bron. Als psychotherapeut werkzaam in de GGZ zie ik dat de oorzaak van pesten vaak thuis ligt. Dat klinkt vreemd, maar daders én slachtoffers zijn beiden producten van een ontoereikende opvoeding. Zowel hangende schoudertjes als gemene streken zijn aangeleerd óf niet afgeleerd gedrag. Dat is natuurlijk nooit de bedoeling van de betrokken ouders en veel mensen hebben een blinde vlek hierin.

Liefde alleen is niet genoeg. Een baby is niet zomaar een sympathieke volwassene. In goed afgestemd contact met de ouders komt het sociale en emotionele fundament van een mens tot stand. Dit vergt aandacht, tijd en geduld. Als je jarenlang niet echt gezien wordt in wie je bent, wat je voelt en wat je nodig hebt, leidt dit tot een laag zelfbeeld. Dit maakt je helaas tot een makkelijke prooi voor pesters.

Ook begrenzing is een essentieel onderdeel van opvoeding. We worden allemaal geboren als kleine narcistjes en leren geleidelijk dat de wereld niet om ons draait. Dat is helemaal niet erg als je gezien wordt in je verlangens en behoeften. Jij mag er zijn, maar de ander net zo goed. Om geen pester of prooi te worden, moet je leren voelen dat de wereld van ons allemaal is. Iedereen is welkom.

Dikke Ikke

Waarom is opvoeden juist nu zo lastig? We leven in het tijdperk van de Dikke ikke. Een kind staat honderden keer op de foto en krijgt bizar veel spullen. Laatst in de Kringloop zag ik een kind een grote beer uit de knuffelberg trekken en hup meenemen naar de kassa. De moeder betaalde zonder aarzeling 50 cent. Dat beertje gaat haar nog veel kosten. Het kind groeit op met het idee dat hij alles mag hebben.

Daarbij ligt er een grote druk op uniek en gelukkig zijn. Iedereen streeft naar piekervaringen en zelfontplooiing. Alles moet speciaal genoeg zijn voor Instagram. Alle kinderen moeten ineens talenten hebben. Hoezo? Mozart was een wonderkind, de rest is gewoon lief. Doe je kinderen het niet aan hun egootjes op te pompen. Als pubers gaan ze obsessief bezig zijn met hoeveel likes ze scoren.

Oude deugden als bescheidenheid, solidariteit en het collectief belang vervagen. Het is ieder voor zich. Ongelijkheid vinden we moeilijk te verdragen. We hebben allemaal recht op geluk en welvaart. Verongelijktheid is overal. Ook lijken veel mensen allergisch voor hiërarchie. Hoezo weten anderen het beter? Ik lees een uurtje wat op internet over klimaatverandering en ik ben een expert.

Daar komt bij dat de maatschappij verruwt. Gezaghebbers en voorbeeldfiguren zijn harder en agressiever in contact. President Trump behandelt collega’s en vrouwen ronduit onbeschoft, maar ook in ons eigen polderlandje is de vriendelijke spot vervallen tot openlijk beschimpen. Dat sijpelt door naar de gezinnen en…  kinderen. De open arena van sociale media doet de rest. Daar kunnen de draken los.

Opvoeden is echt moeilijk

Terug naar het pesten. De beelden van vernederfilmpjes wekken terecht verontwaardiging op. Wie doet nou zoiets? We willen er met zijn allen tegen vechten. Dat is stap 1, maar kijk ook in de spiegel. Hoe zit het bij jouw lieve kinders? Pas op want van een dikke ikke is het een kleine stap naar het vernederen van een ander mens. Wees bewust dat al jouw liefde en zorg zomaar kan leiden tot een draak.

Wat mij betreft, is schermgebruik niet de boosdoener. Kinderen kunnen een hoop plezier beleven aan TikTok of gamen. Ook hier geldt: liefdevol begrenzen. Leer ze ook genieten van andere bezigheden. Doe samen bordspelen, ga de natuur in en stimuleer fantasiespel. Ga met je kinderen lego’en, kijk samen een spannende film of maak een supertaart. En, kijk zelf niet te veel op een scherm.

Als maatschappij moeten we preventief werken en meer benadrukken dat opvoeden echt moeilijk is. De verantwoordelijkheid om van die heerlijke onschuldige baby’tjes een stabiel, sociaal en sympathiek mens te maken, is enorm. Laat ervaringsdeskundigen beginnende ouders met raad en daad bijstaan. Regel begeleidde oudergroepen om uit te wisselen. En, bovenal, wees zelf een vriendelijk mens.