Therapie moet passen bij klacht, cliënt en therapeut

‘Zij heeft EMDR nodig’, concludeert de man tegenover me. Zijn vrouw, mijn cliënte Karin, kijkt ongemakkelijk weg. Ik slik mijn verontwaardiging in. Terwijl hij stellig uitlegt hoe het zit, zie ik dat zowel mijn mond als die van haar toegeknepen is tot een dunne streep, alsof ons letterlijk de mond wordt gesnoerd. ‘Ik verwacht rust, reinheid en regelmaat van haar’, zo eindigt hij zijn pleidooi. Zelf is hij muzikant. Als zij ’s morgens hun drie drukke zoontjes probeert te dresseren, slaapt hij uit. Ik zet me schrap. Dit wordt een lastig gesprek.

Het gebeurt regelmatig dat mensen binnenkomen met een verzoek tot EMDR. Dit komt, vrees ik, door de wonderverhalen op internet. Faalangst, rouw, arbeidsconflicten, laag zelfbeeld, moeilijke jeugd; drie keer EMDR en huppakee je bent genezen. Zelfs huisartsen gaan voor de gehoopte quick fix van EMDR. Helaas. Als iets te mooi klinkt om waar te zijn, is het dat vaak ook. Psychische klachten komen met een onderliggend verhaal. De een is na een dag over de schrik van een treinongeluk heen. De ander raakt verstrikt in horror.

Hoe komt dit? Dan moeten we inzoomen. Als je hebt geleerd dat jij en je emoties er mogen zijn en dat je kan leren omgaan met moeilijke dingen, is zo’n trauma te verwerken. Dan kán EMDR inderdaad na één sessie soelaas bieden. Maar als je bent opgegroeid met het idee dat jij niks voorstelt en dat de wereld onveilig is, is dat een ander verhaal. Dan zijn er ondermijnende patronen weg te werken, emoties te her- en erkennen en gedachten te onderzoeken. Het kan zelfs schadelijk zijn om dan klakkeloos voor EMDR te gaan.

Ontregeld

Ik kreeg vorig jaar een cliënt door gestuurd die totaal was ontregeld door EMDR. Veel te overspoelend en confronterend voor hem. Het kostte maanden om een vertrouwensband op te bouwen en aan de slag te kunnen. Met een goed afgestemde moeder kan een kind uit de schuilkelders in Oekraïne er zonder trauma vanaf komen. Maar met een jeugd vol mishandeling, verwaarlozing en dus met hechtingsproblematiek was deze man niet gebouwd op deze methode. Dan moet je samen op zoek naar wat wél kan.

Wat ik ook nogal eens merk, is dat sommige mensen braaf doen alsóf EMDR helpt om ervan af te zijn. Je werkt naar een nulpunt toe en dat heb je als cliënt snel door. ‘Geef nu eens een cijfer aan de spanning?’ Tja, als je dan al 50 minuten bezig bent, dan komt er wel eens een nul, die geen nul is. Regelmatig vragen mensen hulp voor klachten waar ze al EMDR voor kregen. Kortom: er is geen holy grail. Bij iedere behandeling doet het onderliggende verhaal mee. Dus pas op met protocollen want mensen zijn gewoon te verschillend.

Als Karin’s man even stil is, verzamel ik moed. ‘Ik heb je vandaag uitgenodigd om jou mee te krijgen in het proces van Karin. Want dat het niet goed gaat, daarover zijn jullie het eens.’ Karin kijkt me snel even aan. Normaal zou ze zeggen: ‘valt wel mee hoor’, maar ze is inmiddels té uitgeput. Ze werkt als freelancer, regelt het huishouden en doet haar best drie stuiterballen veilig op te laten groeien. Op het voorhoofd van haar man is een frons ontstaan. Hij wil simpelweg dat ik alles oplos. Helaas. Dat is het grootste misverstand van mijn vak. Psychotherapie lost helemaal niks op. Er valt niks op te lossen. Het leven is nooit bedoeld als roze wolk.

Conflictdriehoek

Ik laat het echtpaar zien wat ik denk dat er loos is door de conflictdriehoek te tekenen uit de Affect Fobie Therapie (AFT). Deze methode maakt inzichtelijk dat door nare ervaringen uit je jeugd gezonde affecten (=gevoelens) zijn afgeremd. Karin’s moeder is bipolair, hierdoor kreeg Karin een chaotische en onveilige start. Haar vader vluchtte toen zij zeven jaar was. Zij werd de bikkel die haar gevoel uitschakelde om voor haar broertje te zorgen. Door met een artiest te trouwen, verlengt ze onbewust de verwaarlozing van haar ouders.

Alle mensen worden geboren met behoefte aan liefde en verbinding. Karin ook. Maar dit leverde haar alleen meer ellende op. Schaamte, schuld en angst verdrongen het gevoel liefde te mogen verwachten of bestaansrecht te hebben. Om die rotdingen niet te voelen, is Karin hard gaan werken en heeft zij veel gereisd (=gevlucht). Altijd onderweg. Karin vraagt nooit om hulp. Dat heeft ze al heel vroeg afgeleerd. Er ontstaat een manier van leven die AFT-therapeuten afweer noemen. Daar kan je een heel eind mee komen. Tot het knapt.

AFT is mijn methode. Daarmee kan ik goed uit de voeten. Maar je hebt ook schematherapie, cognitieve gedragstherapie, psychodynamische therapie of experiëntiële therapie. Allemaal prima manieren om samen te zoeken waar de emotionele pijn zit en wat je nodig hebt. Het is een misverstand dat de ene methode beter is dan de ander en dat je bij klacht A, ook behandeling A nodig hebt. Als je bij angst maar een bepaalde vorm van exposure toepast en bij depressie werkt naar passende activering. Verder is het maatwerk.

Juiste therapie

Onze wachtlijst staat vol ploeteraars die verlangen naar een lichter bestaan. Iedereen hoopt op precies de juiste therapie. Al decennia wordt gekeken welke therapie het effectiefst is. Dit heeft een brei aan cijfers opgeleverd. Wat blijkt? De verschillen zijn klein. In Het misverstand psychotherapie van Flip Jan van Oenen staat een waarheid die onprettig is: het leven blijft verdragen. De beste aanpak is een methode waarin de therapeut en de cliënt zich thuis voelen. Wat hem betreft moeten therapeuten eerlijker zijn. Er is geen oplossing en schade uit je jeugd blijft. Het gaat erom te leren hoe je daarmee tóch door kunt.

Karin wil zich leren hechten. Niet steeds vluchten. Zij gaat in therapie leren haar emoties te voelen, te erkennen en anders met zichzelf om te gaan. Het zal tijd kosten om een positiever zelfbeeld en een gezondere zelfzorg te stimuleren. De vraag is of haar man mee kan in deze verandering? Zij heeft mij toegelaten en durft te huilen om de pijn van vroeger. Dat geeft wat rust. Ze begint ook met andere ogen te kijken naar haar eigen behoefte en de verdeling van het werk thuis. ‘Misschien is het tijd dat jullie samen gaan werken als een team?’, opper ik voorzichtig. Zij knikt hevig. Hij kijkt verbaasd. Wordt vervolgd…